Stel je voor: je mag het geschiedenisonderwijs helemaal opnieuw ontwerpen.
Welke verhalen vertel je dan wél, en welke laat je voorgoed achter in de kast?
Veel schoolboeken beginnen nog altijd bij de jagers en verzamelaars, schuiven dan snel door naar Egypte, Grieken en Romeinen, en eindigen met een stoet nationale helden en veldslagen. Leuk, maar wat zeggen die verhalen eigenlijk over ons? Over wie wij zijn, hoe we hier gekomen zijn, en hoe we samenleven in een wereld die radicaal veranderd is?
Misschien is het tijd voor een ander uitgangspunt. Een geschiedenis die niet draait om koningen of nationale trots, maar om het grote, gedeelde verhaal van de mensheid.
Maarten van Rossem vindt dat het geschiedenisonderwijs grondig op de schop moet.
Dit zijn de onderwerpen die hij voorstelt.
De eerste grote revolutie: de agrarische omslag
Het eerste ankerpunt: de agrarische revolutie.
Lang waren wij jagers en verzamelaars, zwervend over de Oost-Afrikaanse savanne. We waren afhankelijk van wat de natuur ons gaf en leefden in kleine groepen. Tot we besloten op één plek te blijven en onze eigen voedselvoorziening te organiseren.
Het is een moment van enorme betekenis: landbouw, domesticatie van dieren, het ontstaan van steden, sociale lagen, religieuze elites en administratieve systemen. Niet toevallig vond deze omslag niet op één plek plaats, maar onafhankelijk in bijvoorbeeld Mesopotamië (Irak), de Indusvallei, China en Midden-Amerika.
“Als je alleen maar veldslagen en koningen leert, leer je niks over waarom je nu in een Tesla stapt of überhaupt kan overleven in een stad.”
De tweede grote revolutie: de industriële doorbraak
De tweede mijlpaal: de industriële revolutie.
Vanaf de 18e eeuw begon een proces dat onze wereld letterlijk op stoom bracht. Stoommachines, fabrieken, massaproductie, chemie, staal, elektriciteit. De mens ging niet alleen de natuur cultiveren, maar ook mechaniseren.
We leerden de kracht van steenkool en olie te benutten, ontwikkelden steden waarin miljoenen mensen konden samenleven, en bouwden infrastructuur die de planeet omspant. De industriële revolutie is de directe reden waarom we vandaag in steden wonen, in auto’s rijden (of elektrisch in een Tesla stappen), massaal reizen en permanent online zijn.
Op school leren we vaak nauwelijks iets over deze technologische onderstroom. Terwijl juist deze technische vernieuwingen bepalen waarom en hoe we leven zoals we leven.
Van provinciaal naar planetaire blik
Een belangrijke rode draad: het idee van een planetair bewustzijn.
We stammen allemaal af van dezelfde groep mensen die ooit in Oost-Afrika leefde. De verschillen tussen “rassen” zijn biologisch gezien verwaarloosbaar klein. Toch blijven we gevangen in nationale of zelfs dorpsachtige denkpatronen. Terwijl onze economie, cultuur en problemen (denk aan klimaat of pandemieën) fundamenteel wereldwijd zijn.
Het idee dat je het verleden alleen kunt begrijpen via veldslagen en koningen is misleidend. De echte grote lijnen lopen via gedeelde technologische sprongen, gezamenlijke migraties, het domesticeren van planten en dieren, en de uitvindingen die onze samenlevingen hebben vormgegeven.
Boeken en inspiratie
Wie zich wil verdiepen, kan bijvoorbeeld duiken in de monumentale Hitler-biografie van Ian Kershaw (een voorbeeld van diepgravende, systematische geschiedschrijving), of in analyses van de wederopbouw en economische groei na de Tweede Wereldoorlog, zoals besproken door de historicus Richard Griffiths.
Ook boeken als Sapiens van Yuval Noah Harari, of Guns, Germs, and Steel van Jared Diamond, ademen deze mondiale, structurele blik op geschiedenis.
Een nieuw curriculum
Als we kinderen en jongeren willen voorbereiden op de wereld van nu (en morgen), moeten we hun geschiedenisles radicaal anders inrichten.
Laat ze zien dat wij, mensen, altijd pioniers waren: van de eerste graanvelden tot de eerste stroomlijnen in de autofabriek. Laat ze ontdekken hoe technologie, migratie en handel de wereld verbonden. En dat onze diepste wortels liggen in dezelfde savanne, onder dezelfde zon.
Hoe zou u het geschiedenisonderwijs opnieuw vormgeven als u helemaal opnieuw mocht beginnen?
Luister ook podcast #808 over dit onderwerp:
In hoeverre hebben oorlogen invloed gehad op de ontwikkeling van de (industriële) maatschappij?
David Christian heeft, met de centjes van Bill Gates het big History project opgezet. Waarbij je kijkt naar de geschiedenis als geheel ipv naar tijdvakken. Tegen heet het OER-project. Bij het luisteren naar de aflevering vond ik er wel overlap inzitten. Check https://www.oerproject.com/ of de Wikipedia pagina van David Christian
De stelling ‘Geschiedenisles moet op de schop’ is niet eenvoudig en kort te beantwoorden.
De kerndoelen geven ruimte om aandacht te schenken aan de zaken die Maarten noemt, zoals de Industriële Revolutie en een planetaire blik op onze wereld.
Zo komt de IR aan bod in het tijdvak Burgers en stoommachines. Een goede leerkracht neemt een planetaire blik mee in zijn/haar lessen. Daar zou m.i. inderdaad meer winst te behalen zijn.
Ook vakken als Aardrijkskunde en Natuur & techniek bieden kansen.
Wat betreft het curriculum van het Primair Onderwijs verwijs ik naar een link van de SLO. Daar staat e.e.a. uitgelegd.
kerndoelen https://www.slo.nl/thema/meer/tule/orientatie-jezelf-wereld/kerndoel-52-53/
Het curriculum voor het Voortgezet Onderwijs is complexer en ondoorzichtiger, omdat het naar niveau is ingedeeld; VMBO, Havo, VWO.
Niet alleen over het curriculum valt iets te zeggen, maar ook over de didactiek.
Een trend is het ‘ontdekkend en onderzoekend leren’. De lln geven vorm aan hun eigen leerproces en het is ’talentgericht’. Leerlingen zijn echter geen experts. Hun werkgeheugen raakt overbelast als ze veel zelf moeten uitzoeken.
Uit onderzoek blijkt dat geleide instructie met evt. een stukje inbreng/uitwerking van leerlingen het meest effectief blijkt.
Tenslotte iets over de methodes van uitgevers. Die zijn t.o.v. 20 jaar geleden enorm verarmd in taalgebruik. Was rijk taalgebruik eerst gemeengoed, later zijn daar korte, eenvoudige zinnen en een overdaad aan plaatjes voor teruggekomen.
Gelukkig zijn er initiatiefnemers uit het onderwijs die zelf methodes gemaakt hebben en/of de keuze hebben gemaakt voor thematisch onderwijs.
Als leerkracht raak je gefrustreerd van al die zijlijners die het allemaal zo goed denken te weten en allerlei onderwijsvernieuwingen eisen.
Omdat die vaak ineffectief blijken, noem ik ze (cynisch) onderwijsvernielingen.
De meeste mensen hebben echter geen idee hoe het er in de schoollokalen aan toe gaat en gebruiken hun eigen (negatieve) anekdotische ervaringen als argument
Het allergrootste ankerpunt is dat de mens vuur is gaan gebruiken.
Er zijn toch veel mensen in onze samenleving die niet in aanmerking komen voor de voedselbank maar wel een schraal bestaan leiden. Ze kunnen niet op vakantie, moeten ieder dubbeltje omdraaien, hebben op elk gebied minder kansen. Kunnen jullie daar nog eens op ingaan?
Beste mijnheer van Rossum,
Ik hoorde laatst Henri Bontenbal vertellen dat het CDA geen christelijke partij is, zoals de Christen Unie wel.
In uw podcast zegt u ook dat het CDA een christelijke partijen is.
Hoe zit dit nu??
Dank u wel voor uw podcast met Tom.